علائم اضطراب در کودکان ناشی از عوامل متعددی است که می‌تواند بر روحیه و رفتار آن‌ها تأثیر بگذارد. یکی از مهم‌ترین دلایل، تغییرات محیطی است. ورود به مهدکودک یا مدرسه، جدایی از والدین و حتی تغییر محل زندگی می‌تواند ترس و نگرانی را در دل کودک برانگیزد. این تحولات، احساس ناامنی و بی‌ثباتی را در آن‌ها ایجاد می‌کند.
اضطراب یکی از مشکلات شایعی است که می‌تواند بر کودکان در سنین مختلف تأثیر بگذارد و شناخت نشانه‌های آن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. بر اساس آمار مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری (CDC)، حدود 7.1 درصد از کودکان 3 تا 17 ساله با این اختلال دست و پنجه نرم می‌کنند. در صورتی که متوجه افزایش ترس، استرس و نگرانی در فرزند خود شده‌اید، ممکن است او با اضطراب مواجه باشد.
شناسایی دقیق علائم اضطراب در کودکان و نشانه‌ها، گام نخست در یاری رساندن به کودک در این شرایط است. در بسیاری از موارد، اضطراب با خجالت همراه است؛ بنابراین، آگاهی از ویژگی‌های کودکان خجالتی نیز می‌تواند به تشخیص بهتر این مشکل کمک کند. از این رو، والدین و پرستاران باید به دنبال راهکارهایی برای تشخیص و درمان این اختلال باشند تا بتوانند به فرزندان خود در مدیریت احساساتشان یاری رسانند.
اضطراب در کودکان
اضطراب در کودکان پدیده‌ای شایع و در بسیاری از مراحل رشد طبیعی به شمار می‌رود. از سنین حدود هشت ماهگی تا سال‌های پیش‌دبستانی، بچه‌ها ممکن است با احساساتی همچون اضطراب جدایی مواجه شوند که در زمان دوری از والدین یا نزدیکان بروز می‌کند. در این دوران، ترس‌هایی مانند تاریکی، طوفان، حیوانات و غریبه‌ها نیز ممکن است آن‌ها را درگیر کند.
کودکان مضطرب معمولاً احساس ناراحتی و عصبانیت بیشتری را تجربه می‌کنند و به شدت به تأیید و حمایت نیاز دارند. این نگرانی‌ها می‌توانند بر فعالیت‌های روزمره‌شان تأثیر بگذارند. والدین باید به این احساسات توجه کنند و ترس‌های کودک را جدی بگیرند، چرا که برخی از این بچه‌ها ممکن است در ظاهر ساکت و مطیع به نظر برسند و از این رو، مشکلات آن‌ها به آسانی نادیده گرفته شود.
انواع اضطراب در کودکان
اضطراب در کودکان به اشکال مختلفی بروز می‌کند که هر یک ویژگی‌ها و علائم خاص خود را دارند.
- از جمله این انواع، اضطراب جدایی است که در آن کودک به خاطر فاصله با والدین یا مراقبان خود دچار ترس و نگرانی می‌شود.
- اضطراب اجتماعی، به ترس از قضاوت دیگران مربوط می‌شود و می‌تواند موجب اجتناب از تعاملات اجتماعی شود.
- اضطراب عمومی به نگرانی‌های مداوم درباره موضوعات مختلف اشاره دارد و می‌تواند خواب و تمرکز کودک را تحت تأثیر قرار دهد.
- اضطراب مدرسه، به خصوص در موقعیت‌های آموزشی، می‌تواند به امتناع از رفتن به مدرسه منجر شود.
- فوبیای خاص، ترس غیرمنطقی از اشیا یا موقعیت‌های خاصی است که ممکن است کودک را از تجربه‌های طبیعی زندگی دور کند.
- اختلال وسواس فکری – عملی (OCD) همراه با وسواس‌های تکراری و رفتارهای تکراری برای کاهش اضطراب است.
- اختلال اضطراب پس از سانحه (PTSD) به دنبال تجربیات آسیب‌زا ایجاد می‌شود و اختلال هراس، حملات ناگهانی ترس را بروز می‌دهد.
- در نهایت، اضطراب امتحان و اضطراب عملکرد نیز به فشارهای محیطی و انتظارات مرتبط هستند که می‌توانند به سلامت عاطفی کودک آسیب برسانند.
درک و شناسایی این اضطراب‌ها به والدین و مربیان کمک می‌کند تا به بهبود وضعیت روحی کودکان یاری رسانند.
علائم اضطراب در کودکان چیست؟
1. بی‌قراری
بی‌قراری در کودکان به عنوان یک نشانه رایج اضطراب، می‌تواند به طرق مختلف خود را نشان دهد. این علائم شامل عدم توانایی در نشستن آرام، حرکت مداوم و یا تکان دادن دست‌ها و پاها، و همچنین نیاز به تغییر مکرر فعالیت‌ها است. این وضعیت ممکن است ناشی از نگرانی‌های درونی، فشارهای اجتماعی و یا ترس‌های نامشخص باشد.
رفتارهای بی‌قرار می‌توانند تمرکز و یادگیری کودک را تحت تأثیر قرار دهند و مشکلاتی در روابط اجتماعی و تحصیلی ایجاد کنند. شناسایی و مدیریت این علائم از طریق مشاوره، درمان‌های رفتاری و در صورت لزوم، استفاده از دارو، می‌تواند به کاهش اضطراب و ارتقای کیفیت زندگی کودک کمک کند.
2. نگرانی بیش از حد
نگرانی بیش از حد، به عنوان یک علائم اضطراب در کودکان، به شکل افکار مکرر و غیرقابل‌کنترل نمایان می‌شود. این افکار می‌توانند به موضوعات مختلفی چون عملکرد تحصیلی، روابط دوستانه یا مشکلات خانوادگی مرتبط باشند.
کودکانی که با این نوع اضطراب دست و پنجه نرم می‌کنند، غالباً درگیر تصورات منفی و احتمالات نگران‌کننده‌اند و این نگرانی‌ها می‌تواند تأثیرات منفی بر خواب، توانایی تمرکز، و تعاملات اجتماعی آنان بگذارد. در چنین شرایطی، کودک به راحتی در دنیایی از افکار نگران کننده غرق می‌شود که نه تنها آرامش او را مختل می‌کند، بلکه بر کیفیت زندگی روزمره‌اش نیز سایه می‌افکند.
3. مشکلات خواب
مشکلات خواب در کودکان به عنوان یکی از نشانه‌های بارز اضطراب، تأثیرات عمیقی بر کیفیت زندگی آن‌ها می‌گذارد. وقتی ذهن یک کودک درگیر افکار و نگرانی‌های مختلف می‌شود، به خواب رفتن برای او به یک چالش بزرگ تبدیل می‌شود. این اختلالات ممکن است به شکل بیدار شدن‌های مکرر در شب، کابوس‌های آزاردهنده یا احساس ناتوانی در خوابیدن ظاهر شوند. در این شرایط، کودک نه تنها از آرامش و استراحت لازم محروم می‌شود، بلکه این وضعیت می‌تواند بر روحیه و فعالیت‌های روزانه‌اش تأثیر منفی بگذارد.
4. پرهیز از موقعیت‌های اجتماعی
پرهیز از موقعیت‌های اجتماعی یکی از نشانه‌های شایع اضطراب در کودکان به شمار می‌آید، به ویژه در آن‌هایی که به اختلال اضطراب اجتماعی مبتلا هستند. این کودکان به دلیل احساس ترس از قضاوت دیگران یا ناتوانی در برقراری ارتباط، از حضور در جشن‌ها، مهمانی‌ها و فعالیت‌های گروهی خودداری می‌کنند. این اجتناب نه تنها می‌تواند منجر به انزوا و کاهش روابط اجتماعی گردد، بلکه فرصتی برای یادگیری و تجربه‌های جدید را نیز از آن‌ها می‌گیرد.
5. شکایت‌های جسمی مکرر
شکایت‌های جسمی مکرر، نظیر سردرد و درد شکم، به عنوان نشانه‌هایی از اضطراب فراگیر در کودکان شناخته می‌شوند و غالباً بدون وجود علت پزشکی مشخصی بروز می‌کنند. این نوع ناراحتی‌ها معمولاً ناشی از تنش‌های روانی و استرس‌های محیطی هستند و به ویژه در زمان‌هایی که کودک در مواجهه با چالش‌های استرس‌زا قرار دارد، بیشتر مشاهده می‌شوند.
تنش‌های عضلانی یا اختلالات مرتبط با سیستم گوارش می‌توانند منجر به بروز این دردها شوند. این شکایت‌های جسمی ممکن است به اختلالاتی در تمرکز و اختلال در انجام فعالیت‌های روزمره کودک منجر شوند و در نتیجه کیفیت زندگی او را تحت تأثیر قرار دهند.
6. ترس‌های غیرمنطقی
ترس‌های غیرمنطقی در کودکان، به عنوان یک نشانه بارز از اضطراب، دنیای آن‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد و زندگی روزمره‌شان را به چالش می‌کشد. این ترس‌ها که ممکن است به طور غیرقابل‌توجیهی نسبت به چیزهایی مانند تاریکی، صداهای ناگهانی یا حتی مفاهیم عمیق‌تر مانند بیماری و مرگ ایجاد شوند، می‌توانند به شدت و تکرار بروز کنند. در نتیجه، کودکان ممکن است از مواجهه با موقعیت‌ها یا تجربیات خاصی که به بروز این احساسات منجر می‌شود، دوری جویند.
این اجتناب می‌تواند بر روی روابط اجتماعی، تعاملات خانوادگی و حتی موفقیت‌های تحصیلی آن‌ها تأثیر منفی بگذارد و زندگی آن‌ها را به دنیایی از اضطراب و محدودیت‌ها تبدیل کند. در این میان، حمایت و شناخت از سوی والدین و مربیان می‌تواند نقشی حیاتی در غلبه بر این ترس‌های غیرمنطقی و ایجاد احساس امنیت و آرامش در کودکان ایفا کند.
7. گریه یا تحریک پذیری زیاد
اضطراب در کودکان گاهی اوقات به شکل گریه و تحریک پذیری شدید بروز می‌کند. این کودکان ممکن است به سادگی تحت تأثیر احساسات قرار گرفته و واکنش‌های احساسی شدیدی از خود نشان دهند، به‌طوری‌که برای مسائل نسبتاً کوچک به گریه بیفتند. این رفتارها معمولاً ناشی از حس عدم کنترل، ترس‌های نهفته یا فشارهای روانی هستند که در درونشان وجود دارد.
گریه و تحریک پذیری مکرر می‌تواند نه تنها بر روابط اجتماعی کودک تأثیر بگذارد، بلکه عملکرد تحصیلی و توانایی او در مواجهه با چالش‌ها را نیز تحت تأثیر قرار دهد. این مسائل می‌توانند چرخه‌ای از احساسات منفی ایجاد کنند که به سختی شکسته می‌شوند.
8. مشکلات تمرکز
مشکلات تمرکز در کودکان به عنوان یکی از نشانه‌های بارز اضطراب، می‌تواند تأثیر عمیقی بر روی زندگی روزمره آن‌ها بگذارد. در شرایطی که ذهن کودک به افکار مختلف مشغول است، تمرکز بر وظایف ساده‌ای چون گوش دادن به معلم یا انجام تکالیف، به چالشی بزرگ تبدیل می‌شود.
این کودکان ممکن است با دشواری در پیگیری فعالیت‌های روزمره، فراموش کردن جزئیات و حواس پرتی مکرر مواجه شوند. در نتیجه، تجربهٔ یادگیری برای آن‌ها به جای یک فرایند لذت بخش، به منبعی از استرس و ناکامی تبدیل می‌شود. به همین دلیل، شناسایی و حمایت از این کودکان در جهت تقویت تمرکز و کاهش اضطراب می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی آن‌ها کمک شایانی کند.
9. رفتارهای اجباری
رفتارهای اجباری در کودکان، همچون سایه‌ای سنگین بر دوش آنان، گاهی به عنوان راهی برای رهایی از تنش‌های درونی ظاهر می‌شوند. این حرکات تکراری، مانند شست‌وشوی مداوم دست‌ها یا چک کردن پیوسته اشیا، در واقع تلاشی ناامیدانه برای کنترل احساسات و نگرانی‌های عمیق‌تر هستند. در پس این رفتارها، افکار وسواسی و ترس‌های ناشناخته نهفته‌اند که کودک را به سمت این الگوهای تکراری سوق می‌دهند.
اگرچه این اعمال ممکن است در لحظه‌ای احساس آرامش کاذبی به همراه داشته باشند، اما در واقع فرار از واقعیت و ناتوانی در مواجهه با اضطراب را نمایان می‌سازند. در این میان، نیاز به احساس امنیت و کنترل بر محیط، این رفتارها را به یک الگوی ثابت تبدیل می‌کند و چالش‌های جدیدی را برای کودک به وجود می‌آورد.
10.وابستگی بیش از حد به والدین
وابستگی بیش از حد به والدین پدیده‌ای است که در آن کودک به شکل غیرطبیعی به والدین خود متکی می‌شود و این وابستگی می‌تواند پیامدهای منفی برای رشد اجتماعی و عاطفی او به همراه داشته باشد. این کودکان در مواجهه با جدایی از والدین دچار احساس ترس و اضطراب شدید می‌شوند و در موقعیت‌های جدید، به ویژه در جمع‌های اجتماعی، احساس ناتوانی و ناامنی می‌کنند.
رفتارهایی نظیر گریه‌های مکرر، نیاز به نزدیکی فیزیکی مداوم به والدین و مشکل در خوابیدن به تنهایی از نشانه‌های بارز این وابستگی است. عوامل متعددی مانند تجارب تلخ، شیوه‌های تربیتی سخت‌گیرانه یا مشکلات روانی والدین می‌توانند به شکل گیری این وابستگی منجر شوند و در نهایت بر سلامت روانی و اجتماعی کودک تأثیر بگذارند.
برای درمان اضطراب در کودکان چه اقداماتی باید انجام داد؟
برای درمان علائم اضطراب در کودکان، اقدامات متنوعی وجود دارد که می‌تواند به بهبود وضعیت آن‌ها کمک کند. روان درمانی به عنوان یک روش مؤثر، به کودکان کمک می‌کند تا احساسات و افکار خود را شناسایی و مدیریت کنند. رفتاردرمانی شناختی، با تمرکز بر تغییر الگوهای تفکر منفی، می‌تواند به کاهش اضطراب کمک کند. همچنین، تکنیک‌های آرام‌سازی مانند تنفس عمیق و مدیتیشن، به کودکان امکان می‌دهد تا در مواقع استرس‌زا راحت‌تر عمل کنند.
در موارد خاص، درمان با نوروفیدبک به بهبود عملکرد مغزی و کاهش علائم اضطراب کمک می‌کند و در نهایت، در شرایط حاد، ممکن است استفاده از داروهای تجویزی نیز توصیه شود. این رویکردهای فراگیر، به افزایش کیفیت زندگی و آرامش خاطر کودکان می‌انجامد.
جمع بندی
اضطراب در کودکان می‌تواند به صورت علائمی چون نگرانی‌های مکرر، اختلال در خواب، و رفتارهای اجتماعی محدود بروز یابد. این احساسات می‌توانند بر عملکرد تحصیلی و روابط اجتماعی آن‌ها تأثیر منفی بگذارند. مرکز روانشناسی مارال لیل نهاری با ارائه روش‌های مؤثر درمانی، به کودکان در مدیریت این اضطراب کمک می‌کند.
روانشناس متخصص این مرکز با استفاده از تکنیک‌های روان درمانی و مشاوره‌های فردی، فضایی امن و حمایتگر را فراهم می‌کند تا کودکان بتوانند احساسات خود را شناسایی و مدیریت کنند. نتیجه این فرایند، تقویت اعتماد به نفس و بهبود کیفیت زندگی آن‌ها خواهد بود.
