بازی درمانی کودکان بیش فعال، مسئله‌ای بسیار مهم است و می‌تواند به عنوان ابزاری مؤثر در بهبود رفتار و توانمندی‌های اجتماعی این کودکان محسوب شود. تربیت کودکی که به اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) مبتلا است، می‌تواند چالش‌های خاصی را برای والدین به همراه داشته باشد. انرژی بالا، رفتارهای تکانشی و بی‌توجهی گاهی اوقات به منبعی از استرس تبدیل می‌شوند که هم برای کودک و هم برای مراقب او خسته‌کننده است. والدین همیشه در تلاش‌اند تا بهترین راه‌ها را برای رشد و پیشرفت فرزندشان بیابند و این مسیر اغلب شامل جستجوی مداخلات درمانی مؤثر می‌شود.
یکی از این رویکردهای درمانی، بازی درمانی است که با ایجاد فضایی شاداب و خلاقانه، به کودکان کمک می‌کند تا مهارت‌های اجتماعی، عاطفی و شناختی خود را تقویت کنند. این روش نه تنها می‌تواند به کاهش اضطراب و تنش‌های روزمره کمک کند، بلکه فرصتی برای بیان احساسات و یادگیری از طریق بازی را فراهم می‌آورد.
علائم بیش فعالی
بیش فعالی یا ADHD در کودکان به مجموعه‌ای از علائم گوناگون و متنوع اطلاق می‌شود که می‌تواند چالش‌هایی را برای خانواده‌ها ایجاد کند. این اختلال فراتر از بی‌قراری و شلوغ کاری است و ممکن است شامل بی‌دقتی در جزئیات، دشواری در تمرکز و حفظ توجه، و ناتوانی در پیروی از دستورالعمل‌ها باشد.
کودکانی که دچار این اختلال هستند، گاهی اوقات به نظر می‌رسد که به صحبت‌های دیگران گوش نمی‌دهند و ممکن است وسایل خود را مکرراً گم کنند. آنها همچنین ممکن است از انجام وظایف خود سر باز زنند، در سازماندهی و برنامه ریزی با مشکل مواجه شوند و در نشستن به آرامی دچار بی‌قراری باشند.
علاوه بر این، رفتارهایی نظیر دویدن و پریدن بی‌مورد، صحبت کردن بیش از حد و قطع کردن صحبت دیگران از دیگر نشانه‌های بارز این اختلال است. نداشتن صبر و شکیبایی نیز می‌تواند به پیچیدگی‌های بیشتری در ارتباطات و تعاملات اجتماعی کودک بینجامد. شناخت این علائم و درک نیازهای خاص این کودکان می‌تواند به والدین کمک کند تا به بهترین نحو از فرزندان خود حمایت کنند.
تأثیر بازی درمانی کودکان بیش فعال
· بهبود بیان عاطفی و خودآگاهی
کودکان مبتلا به بیش فعالی با چالش‌های عاطفی متعددی مواجه هستند که می‌تواند شامل ناامیدی، عزت نفس پایین و طغیان‌های عاطفی ناشی از دشواری در مدیریت تکانه‌ها و توجه باشد. در این شرایط، گفتاردرمانی سنتی ممکن است برای آنها دشوار باشد، زیرا ممکن است در بیان احساسات خود دچار مشکل شوند یا نتوانند برای مدت طولانی در یک جا بنشینند و صحبت کنند. اما بازی درمانی فضایی را فراهم می‌کند که در آن کودکان می‌توانند به راحتی احساسات و عواطف خود را بدون فشار به کلمات مناسب بیان کنند.
از طریق بازی، آنها می‌توانند سناریوها را به تصویر بکشند، با استفاده از اسباب‌بازی‌ها احساسات خود را بازتاب دهند و در فعالیت‌هایی شرکت کنند که تجربیات درونی‌شان را منعکس می‌کند. درمانگر با کمک به کودک در شناسایی این احساسات، می‌تواند به تقویت خودآگاهی و هوش هیجانی او بپردازد. با گذشت زمان، این تمرینات به بهبود تنظیم عاطفی و درک رفتارهایشان کمک خواهد کرد و راهی برای ارتقا سلامت عاطفی آنها فراهم می‌آورد.
· تقویت مهارت‌های اجتماعی و توانایی‌های حل مسئله
تقویت مهارت‌های اجتماعی و توانایی‌های حل مسئله در کودکان مبتلا به بیش فعالی نیازمند رویکردی جامع و خلاقانه است. این کودکان ممکن است در تعاملات اجتماعی با چالش‌هایی مواجه شوند، از جمله قطع کردن صحبت دیگران یا مشکل در انتظار نوبت خود. بازی درمانی به عنوان یک روش مؤثر و امن، فضایی را فراهم می‌آورد که در آن کودکان می‌توانند به تمرین این مهارت‌ها بپردازند.
با طراحی جلسات بازی درمانی گروهی، کودکان در فعالیت‌های مشارکتی و ایفای نقش شرکت می‌کنند که نیازمند همکاری و ارتباط مؤثر است. درمانگر با ارائه راهنمایی و بازخورد، به آنها کمک می‌کند تا تعاملات خود را بهبود بخشند و استراتژی‌های جدیدی برای حل مسائل اجتماعی بیاموزند. این نوع یادگیری فعال به کودکان این امکان را می‌دهد که مهارت‌های اجتماعی را در محیطی طبیعی و واقعی تمرین کنند و در نتیجه، درس‌ها را بهتر در ذهن خود ثبت کنند.
· ارتقای سازماندهی و نظم
بازی درمانی به عنوان یک ابزار مؤثر در ارتقای سازماندهی و نظم در کودکان بیش فعال شناخته می‌شود. این روش با فراهم کردن محیطی ساختاریافته، به کودکان کمک می‌کند تا با شناخت قوانین و نوبت‌گیری، مهارت‌های اجتماعی و سازمانی خود را تقویت کنند. از طریق مشارکت در فعالیت‌های متنوع و جذاب، آنها می‌توانند حس ثبات و پیش‌بینی‌پذیری را تجربه کرده و در نتیجه، توانایی مدیریت علائم خود را در موقعیت‌های مختلف زندگی بهبود بخشند.
درمانگران با طراحی بازی‌ها و فعالیت‌های هدفمند، زمینه‌ای فراهم می‌آورند که کودکان به تدریج روش‌های مؤثری برای برنامه ریزی و نظم دهی به زندگی روزمره خود بیاموزند. این فرایند نه تنها به تقویت توانمندی‌های فردی آنها کمک می‌کند، بلکه احساس اعتماد به نفس و خودکارآمدی را نیز در آنها تقویت می‌نماید.
· بهبود توجه و تمرکز
بازی درمانی کودکان بیش فعال به عنوان یک رویکرد نوآورانه، می‌تواند به کودکان مبتلا به بیش‌فعالی کمک کند تا مهارت‌های توجه و تمرکز خود را تقویت کنند. در این فرایند، بازی به عنوان یک وسیلهٔ آموزشی عمل کرده و کودکان را در فضایی خلاقانه و جذاب قرار می‌دهد که در آن می‌توانند به تدریج بر تمرکز خود بیفزایند.
این روش به آنها امکان می‌دهد تا با چالش‌های مختلف مواجه شوند و از طریق تجربیات عملی، توانایی‌های شناختی و اجتماعی خود را بهبود بخشند. با استفاده از فعالیت‌های هدفمند و متنوع، کودکان یاد می‌گیرند که چگونه توجه خود را بر روی یک موضوع خاص متمرکز کنند و در نتیجه، احساس موفقیت و اعتماد به نفس بیشتری پیدا کنند.
· افزایش قدرت تصمیم گیری
کودکان مبتلا به بیش فعالی معمولاً در زمینه «عملکرد اجرایی» با چالش‌هایی روبه‌رو هستند که مانع از توانایی آنها در حفظ تمرکز و اتخاذ تصمیمات مؤثر می‌شود. در این راستا، بازی درمانی به عنوان یک روش کارآمد عمل می‌کند؛ زیرا کودک در فضای بازی، کنترل کامل بر انتخاب‌ها و تصمیمات خود دارد و درمانگر با حمایت و تشویق‌های مداوم، به او کمک می‌کند تا هر تصمیمی را که می‌گیرد، به عنوان یک موفقیت کوچک تلقی کند.
این احساس پیروزی نه تنها اعتماد به نفس او را افزایش می‌دهد، بلکه به تدریج مهارت‌های تصمیم‌گیری‌اش را تقویت کرده و او را قادر می‌سازد تا در مواجهه با حواس‌پرتی‌ها، انتخاب‌های بهتری انجام دهد. بدین ترتیب، کودک به طور مداوم در حال تمرین و بهبود قدرت تصمیم گیری خود است و به تدریج به استقلال بیشتری در انتخاب‌ها دست می‌یابد.
- کاهش تکانشگری
کودکان مبتلا به بیش فعالی به دلیل ویژگی‌های خاص خود، معمولاً در مواجهه با محدودیت‌ها به سرعت واکنش نشان می‌دهند و رفتارهای تکانشی از خود بروز می‌دهند. با این حال، بازی درمانی می‌تواند به عنوان یک ابزار مؤثر در کاهش این تکانشگری عمل کند. در این روش، کودکان در محیطی امن و کنترل‌شده قرار می‌گیرند که در آن درمانگر به آنها اجازه می‌دهد تا بدون محدودیت‌های اجتماعی معمول، بازی کنند.
درمانگر با توصیف رفتارهای کودک و ایجاد فضای گفت‌وگو، حس کنترل و توانمندی را در آنها تقویت می‌کند. این رویکرد نه تنها به بهبود قدرت تحمل شرایط محدود کننده کمک می‌کند، بلکه به آنها می‌آموزد که چگونه تصمیمات خود را مدیریت کنند. با گذشت زمان و برگزاری جلسات منظم، کودکان احساس قدرت بیشتری پیدا می‌کنند و به تدریج می‌توانند در موقعیت‌های واقعی، رفتارهای خود را بهتر کنترل کنند و از بروز رفتارهای تکانشی کاسته شود.
· برطرف کردن احساسات پرت کننده حواس
در دنیای پر از اضطراب و تنش، احساسات مخفی و نهفته در کودکان، به ویژه در آنها که با بیش فعالی دست و پنجه نرم می‌کنند، می‌تواند به حواس پرتی و عدم تمرکز منجر شود. این خشم و ترس نه تنها منبعی از آشفتگی در روحیه کودک است، بلکه بر روند یادگیری و تعاملات اجتماعی او نیز تأثیر منفی می‌گذارد. در فضای آزاد و ایمن اتاق بازی، کودک فرصت می‌یابد تا با استفاده از اسباب‌بازی‌ها، احساساتش را به شیوه‌ای نمادین ابراز کند و به تدریج آنها را شناسایی و پردازش نماید.
در این محیط، درمانگر می‌تواند با دقت به واکنش‌های کودک گوش دهد و به او کمک کند تا بر ترس‌ها و اضطراب‌هایش غلبه کند. این فرایند نه تنها احساس خودپذیری و ارزشمندی را در کودک تقویت می‌کند، بلکه او را قادر می‌سازد تا با چالش‌های درونی خود روبرو شود و به تدریج بر آنها مسلط گردد، به‌طوری‌که از این طریق، تمرکز و توجه خود را در فعالیت‌های روزمره بازیابد.
تکنیک‌های بازی درمانی برای کودکان بیش‌فعال
بازی درمانی به عنوان یک روش مؤثر برای کودکان بیش فعال، شامل مجموعه‌ای از تکنیک‌های خلاقانه و متنوع است که به آنها کمک می‌کند تا احساسات و رفتارهای خود را در یک محیط امن و غیر قضاوتی بیان کنند. در تکنیک بازی درمانی مستقیم، درمانگر با استفاده از فعالیت‌ها و بازی‌های خاص، به کودکان کمک می‌کند تا مهارت‌های مهمی مانند توجه، صبر و کنترل تکانه را بهبود بخشند.
از سوی دیگر، بازی درمانی غیرمستقیم به کودک این فرصت را می‌دهد که با انتخاب آزادانه نحوه بازی، احساسات و نگرانی‌های خود را آشکار کند؛ به‌عنوان‌مثال، بازی با شن و ماسه به آنان اجازه می‌دهد تا داستان‌ها و صحنه‌هایی را خلق کنند که نمایانگر دنیای درونی آن‌هاست.
ایفای نقش نیز تکنیکی است که به کودکان این امکان را می‌دهد تا سناریوهای واقعی را بازی کنند و از این طریق تعاملات اجتماعی را تمرین و راه حل‌های جدیدی برای چالش‌های خود بیابند. در نهایت، قصه‌گویی به کودکان کمک می‌کند تا با استفاده از داستان‌ها، احساسات پیچیده را شناسایی و درک کنند، و فضایی برای بحث و تأمل ایجاد می‌کند که می‌تواند تأثیر عمیقی بر روند درمان داشته باشد.
انواع بازی درمانی کودکان بیش فعال
کودکان بیش فعال نیازمند فعالیت‌های متنوعی هستند که به تخلیه انرژی و پرورش مهارت‌هایشان کمک کند.
- بازی‌های حرکتی، همچون دویدن و پریدن، فرصتی عالی برای آزادسازی انرژی اضافی فراهم می‌آورند و در عین حال مهارت‌های حرکتی آنها را تقویت می‌کنند.
- از سوی دیگر، بازی‌های فکری مانند پازل و بازی‌های کارتی به آنها کمک می‌کند تا توجه و تمرکز خود را افزایش دهند و مهارت‌های حل مسئله را بهبود بخشند.
- فعالیت‌های خلاقانه نظیر نقاشی و قصه‌گویی فرصتی را برای بیان احساسات و پرورش تخیل فراهم می‌آورد که این امر به رشد عاطفی و شناختی آنها بسیار یاری می‌کند؛ بنابراین، تنوع در انتخاب بازی‌ها می‌تواند به یک تجربهٔ یادگیری مثبت و سرگرم کننده برای کودکان بیش فعال تبدیل شود.
جمع بندی
در مرکز روانشناسی مارال لیل نهاری، بازی درمانی کودکان بیش فعال به عنوان ابزاری مؤثر برای کمک به کار می‌رود. این روش نه تنها امکان بیان احساسات و نیازهای درونی را فراهم می‌آورد، بلکه به کودکان کمک می‌کند تا مهارت‌های اجتماعی و کنترل هیجانی را در محیطی امن و خلاقانه تجربه کنند. با استفاده از بازی‌های هدفمند و فعالیت‌های سرگرم کننده، درمانگران می‌توانند الگوهای رفتاری مثبت را تقویت کرده و توجه و تمرکز این کودکان را بهبود بخشند.
بازی درمانی کودکان بیش فعال نه تنها به کاهش نشانه‌های بیش فعالی کمک می‌کند، بلکه فرصت‌هایی برای رشد شخصیت و اعتماد به نفس را نیز فراهم می‌آورد. در نتیجه، کودکان در فضایی شاداب و دلنشین، توانایی‌های خود را کشف کرده و در مسیر رشد سالم قدم برمی‌دارند.
